Ηλεκτροδερμική βιοανάδραση
Ηλεκτροδερμική βιοανάδραση
Η ηλεκτροδερμική βιοανάδραση συνεισφέρει στην κατανόηση και υποστήριξη/θεραπεία της ανθρώπινης υπόστασης, τόσο φυσιολογικά όσο και ψυχολογικά. Θα μπορούσε κανείς να ονομάσει την βιοανάδραση,εφαρμοσμένη φυσιολογία και ψυχοφυσιολογία. Εφόσον μέσω βιοαναδραστικών μεθόδων στην ουσία ερευνώνται οι παραπάνω τομείς,δεν είναι υπερβολή να υποστηριχθεί ότι χωρίς βιοανάδραση δεν μπορεί να προχωρήσει η έρευνα σε αυτούς.
Η ηλεκτροδερμική βιοανάδραση,μια από τις παλαιότερες μορφές βιοανάδρασης στην κλινική πράξη,αν και αποτελεί μια πολύ εύχρηστη και συγχρόνως οικονομική βιοαναδραστική μέθοδο παρουσιάζει πολύ έντονο ενδιαφέρον. Όπως είναι γνωστό αποτελεί μια εξω-σωματική μορφή μέτρησης. Τι εννοούμε εξω-σωματική μορφή μέτρησης όμως; Σε μετρήσεις όπως είναι για παράδειγμα η καρδιοσυχνότητα,ο αντίστοιχος αισθητήρας καταγράφει τις σφίξεις της καρδίας (βιοσήματα) που υπάρχουν ούτως ή άλλως. Το ίδιο συμβαίνει και στην βιοανάδραση θερμότητας,όπου ο αντίστοιχος αισθητήρας μετρά την θερμοκρασία λόγου χάρη των δάκτυλων της παλάμης.
Στην ηλεκτροδερμική βιοανάδραση όμως έχουμε μια ¨έμμεση¨ μέτρηση,εφόσον πρέπει να διοχετευτεί μικρής έντασης ηλεκτρικό ρεύμα σε δύο σημεία του σώματος με σχετικά κοντινή απόσταση το ένα με το άλλο ( συνήθως δύο δάκτυλα της παλάμης). Αυτό που λαμβάνουμε σαν μέτρηση είναι η αγωγιμότητα ή η αντίσταση της ροής του εν λόγω ηλεκτρικού ρεύματος,που χρειάζεται να προέρχεται από μια εξωτερική πηγή. Άρα λοιπόν σε ένα ηλεκτροδερμικό γράφημα καταγράφεται η πορεία της αγωγιμότητας ή αντίστασης του ηλεκτρικού ρεύματος που διοχετεύεται στα παραπάνω σημεία.
Προκειμένου να υπάρξει αγωγιμότητα, τα σημεία στα οποία εφάπτεται ο αισθητήρας πρέπει να έχουν κάποια ¨υγρασία¨ όπως συμβαίνει και στην επιδερμίδα του ανθρώπου,λόγω των ιδρωτοποιών αδένων. Αυτό συνεπάγεται ότι το γράφημα/ η μέτρηση αποκτά ενδιαφέρον,λόγω της φυσιολογικής και ψυχοφυσιολογικής αιτίας της εφίδρωσης.
Εν συντομία η εφίδρωση πέρα από τον θερμοστατικό της χαρακτήρα, παρουσιάζει αύξηση σε καταστάσεις του στρες και γενικότερα ενεργοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι σε μία μέτρηση η τιμή ανεβαίνει όταν υπάρχουν α)έντονη θερμοκρασία,β) ενεργοποίηση,γ) στρες,ή σπανιότερα δ)αν υπάρχει κάποιος παθολογικός παράγοντας.
Η αύξηση της τιμής (όταν μιλάμε για αγωγιμότητα) συμβαίνει τονικά και φασικά. Τονική αντίδραση θεωρείται η αύξηση στον τόνο της τιμής που συντελείται σταδιακά και ομαλά. Για παράδειγμα ένα άτομο έχει να εκτελέσει ένα νοητικό έργο π.χ. μια μαθηματική πράξη τότε θα υπάρξει αύξηση στην τιμή της αγωγιμότητας,δηλαδή αύξηση της έκκρισης ιδρώτα από τους ιδρωτοποιούς αδένες. Η ενεργοποίηση αυτή είναι μια φυσιολογική αντίδραση εφόσον το σύστημά μας ενεργοποιείται πάντοτε,όταν έχει να κάνει ένα έργο νοητικό ή σωματικό. Άρα και μια σωματική δραστηριότητα θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του τονικού επιπέδου αγωγιμότητας.
Η φασική αντίδραση αντιθέτως παρουσιάζει μια αύξηση της αγωγιμότητας η οποία σχετικά γρήγορα επιστρέφει στα αρχικά επίπεδα. Παράγοντες που προκαλούν την αντίδραση αυτή είναι: α) ψυχικός ερεθισμός,β) βαθιά εισπνοή,γ) πίεση στο ηλεκτρόδιο ή δ) κάποια κίνηση. Δεδομένου ότι σε μια μέτρηση έχει σταθμιστεί υποκειμενικά το γράφημα με μια λεγόμενη base line(βασική γραμμή/ γράφημα εγρήγορσης)μπορεί ο ειδικός να διακρίνει και να απομονώσει τις φασικές αντιδράσεις που προκύπτουν από ψυχικό ερεθισμό. Μπορούμε να διακρίνουμε δυο είδη φασικής αντίδρασης,την αυθόρμητη και την προκαλούμενη από ερέθισμα. Το ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο της φασικής αντίδρασης είναι ότι εξαρτάται από βαθύτερα κέντρα του εγκεφάλου,δηλαδή το μεταιχμιακό νευρικό σύστημα. Στο σύστημα αυτό συγκαταλέγεται και η αμυγδαλή του εγκεφάλου που αποτελεί το κέντρο των συγκινήσεων/ συναισθημάτων. Κοινώς είναι ο θεματοφύλακας των συναισθημάτων,όπου έχουν καταγραφεί όλα τα είδη συγκινήσεων, όπως τα λογισμικά σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή και ανακαλούνται αυτόματα από το σύστημά μας. Αν αναλογιστεί κανείς ότι η φασική αντίδραση δεν μπορεί να ελεγχθεί συνειδητά, τότε μπορεί να χαρακτηριστεί ένας απόλυτα αξιόπιστος δείκτης συγκινησιακών/ συναισθηματικών αντιδράσεων.
Η φασική αντίδραση είναι γνωστή για την ποιότητα της αξιοπιστίας της εδώ και πολλά χρόνια. Όλα τα λογισμικά που αναπαριστούν την πορεία της μέτρησης έχουν την ίδια ευκρίνεια. Ωστόσο λόγω του ότι μπορεί να μην παρατηρηθούν ιδιαίτερα ανεπαίσθητες αντιδράσεις στα εξαιρετικά,αλλά όμως συμβατικά λογισμικά, ο γράφων σε συνεργασία με την εταιρία verim (www.verim-hellas.gr) δημιούργησαν ένα λογισμικό που αναπαριστά και μετρά τέσσερις διαφορετικές ενδείξεις: α) την αγωγιμότητα σε μ Siemens,β) την σχετική αλλαγή σε σχέση με την τιμή εκκίνησης,γ) την αντίσταση σε kilo ohm, και δ) την σχετική αλλαγή της τιμής σε σχέση με την μέτρηση που υπήρξε 2 sec πριν. Η τελευταία δε ένδειξη είναι αυτή που αναπαριστά την φασική αντίδραση με τρόπο μεγεθυμένο,εφόσον δείχνει την ποσοστιαία αλλαγή της τιμής σε σχέση με την αντίστοιχη μέτρηση που σημειώθηκε δύο δευτερόλεπτα πριν.
Το αποτέλεσμα είναι να παρουσιάζονται ευδιάκριτα ακόμα και πολύ μικρές φασικές αλλαγές,οι οποίες με τη χρήση άλλων,κατά τα άλλα εξαιρετικών λογισμικών, δε θα μπορούσαν να τραβήξουν την προσοχή του ειδικού. Το λογισμικό Verim lab σχεδιαστικέ αρχικά για να καλύψει τις ανάγκες ικανοποιητικής αναπαράστασης στην έρευνα και διδασκαλία υποσυνείδητων συγκινησιακών αντιδράσεων που διαπραγματεύονται τόσο η θεραπεία υποσυνειδήτων συναισθηματικών αιτιών της κλινικής υπνοθεραπείας όσο και στην διάγνωση συναισθημάτων. Ωστόσο αποτελεί πλέον ένα εξαιρετικό ερευνητικό εργαλείο στα χέρια του κατάλληλα καταρτησμένου ειδικού.
Ο λόγος λοιπόν που η ηλεκτροδερμική βιοανάδραση υπόσχεται πολλά στην έρευνα και στην θεραπεία,είναι η πλούσια αναπαράσταση που παρέχει και η πολυποίκιλη διάσταση και αιτίαση των γραφημάτων της. Ο ειδικός γνωρίζοντας την φυσιολογία των ιδρωτοποιών αδένων της παλάμης και των δακτύλων μπορεί να αποδώσει την ποιότητα και ταυτότητα του γραφήματος που λαμβάνει από αυτήν στα αντίστοιχα κέντρα και τις αντίστοιχες λειτουργίες του νευρικό συστήματος (κεντρικού και αυτόνομου).
Ενδεικτικά μέσω των διακυμάνσεων του γραφήματος της ηλεκτροδερμικής βιοανάδρασης μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν:
– αντιδράσεις στο στρες (υποκειμενικά και αντικειμενικά,σωματικά και ψυχικά),
– ενεργοποίηση λόγω νοητικού έργου,
– σωματική ενεργοποίηση,
– συναισθηματικές αντιδράσεις (συνειδητές και υποσυνείδητες),
– όλα τα είδη αγχωδών αντιδράσεων,
– η εξέλιξη της θεραπείας,
– πάσης μορφής συγκινησιακές αντιδράσεις (σωματικές και ψυχικές).
Η ενσωμάτωση της ηλεκτροδερμικής βιοανάδρασης στην ψυχοθεραπεία και την διάγνωση αποτελεί μια καινοτόμο και πρωτοποριακή προσπάθεια να ενσωματωθεί σταδιακά ένας πραγματικά αξιόπιστος και αντικειμενικός δείκτης στην διάγνωση, την θεραπεία και την εποπτεία της εξέλιξης της θεραπείας καθώς και την αξιολόγησή της. Με τη χρήση του συγκεκριμένου εργαλείου ο ειδικός λαμβάνοντας τιμές/ αντιδράσεις μετρήσιμες σε πραγματικό χρόνο,μπορεί πλέον να παρέμβει με απόλυτη ευστοχία. Επίσης μέσω της εξάλειψης ή όχι των αντιδράσεων έχει την δυνατότητα να αξιολογεί σε ποια φάση της θεραπείας βρίσκεται και κατά πόσο αυτή έχει επιτυχημένη έκβαση.
Αν για παράδειγμα ο θεραπευόμενος πάσχει από κλειστοφοβία τότε,εφόσον έχει τοποθετηθεί ο αισθητήρας ηλεκτροδερμικής βιοανάδρασης στο χέρι του και του ζητηθεί να φανταστεί ότι βρίσκεται εγκλωβισμένος σε έναν ανελκυστήρα,αμέσως θα υπάρξει μια έντονη φασική αντίδραση η οποία θα φανεί με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο στο γράφημα του λογισμικού Verim lab. Αν η θεραπευτική παρέμβαση είναι η συστηματική απευαισθητοποίηση τότε ο ειδικός,λαμβάνοντας σε πραγματικό χρόνο τις συγκινησιακές αντιδράσεις του θεραπευόμενου και όχι μια εκ των υστέρων αξιολόγηση αυτών από το θεραπευόμενο,μπορεί με απόλυτη ακρίβεια να γνωρίζει,πότε θα μεταβεί στο επόμενο στάδιο της παρέμβασης και κατά πόσο εν τέλει έχει πραγματωθεί η απευαισθητοποίηση. Αυτό θα του επιτρέψει να προσδιορίσει,σαφώς με πιο αξιόπιστο και ακριβή τρόπο την θεραπευτική παρέμβαση.
Η ίδια χρησιμότητα υπάρχει και σε θεραπείας σε υπνωτική κατάσταση και ιδιαίτερα όταν ο θεραπευόμενος δεν επικοινωνεί με τον θεραπευτή μέσω του λογού. Σε αυτή την περίπτωση ο δεύτερος παρατηρώντας τις αντιδράσεις στο γράφημα μπορεί να αναγνωρίσει και πάλι σε ζωντανό χρόνο τις συγκινησιακές αντιδράσεις του θεραπευόμενου και ανάλογα να χειριστεί την συνεδρία. Έχοντας έναν αξιόπιστο δείκτη ως εργαλείο,πέρα από τις σωματικές ενδείξεις που οφείλει ούτως ή άλλως να παρατηρεί,μπορεί τώρα ακόμα πιο εύστοχα να εντοπίζει υποσυνείδητα βιώματα με συγκινησιακή/ συναισθηματική χροιά και να παρατηρεί επίσης τη διάρκειά τους. Αποτέλεσμα είναι να μπορεί να συντονιστεί με την εξέλιξη των βιωμάτων του θεραπευόμενου,ώστε εν τέλει πέρα από την ευστοχία να υπάρχει εναρμόνιση και απόλυτος συγχρονισμός με τον θεραπευόμενο.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι η διαγνωστική αξία του Verim lab στον εντοπισμό τραυματικών συναισθημάτων σε υπνωτική κατάσταση. Καθώς ερωτάται ο θεραπευόμενος για τραυματικά συναισθήματα που σχετίζονται με το πρόβλημά του ο δείκτης της μεγεθυμένης φασικής αντίδρασης του συγκεκριμένου λογισμικού,θα υποδείξει στον θεραπευτή μέσω της αύξησής του, το συναίσθημα με την μεγαλύτερη ένταση.
Παρομοίως μπορεί να εκτιμηθεί και στις συνειδητές θεραπείες η υποκειμενική ένταση των συναισθημάτων με αντικειμενικό τρόπο. Υπενθυμίζουμε ότι η φασική αντίδραση της ηλεκτροδερμικής βιοανάδρασης δεν ελέγχεται συνειδητά, οπότε εφόσον σταθμιστεί το γράφημα/ η μέτρηση ( base Line) του θεραπεύομενου η εκάστοτε αντίδραση θα αποκαλύψει την υποκειμενική ένταση των συναισθημάτων ή ακόμα των καταστάσεων που σχετίζονται με το πρόβλημα του θεραπευόμενου. Η εκτίμηση της υποκειμενικής έντασης του θεραπεύομενου δεν βοηθά μόνο τον ειδικό αλλά και τον ίδιο,διότι έχει παρατηρηθεί πολλές φορές ότι ο ίδιος δυσκολεύεται να την εντοπίσει με ακρίβεια. Αυτό συνεπάγεται ότι υπάρχει πλέον η δυνατότητα να εξακριβωθεί η συναισθηματική ένταση κάθε κατάστασης.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω στην συστηματική απευαιθητοποίηση είναι πολύ σημαντικό ο ειδικός να εκτιμήσει πόση ένταση προκαλεί η εκάστοτε κατάσταση. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να γίνει μια πιο εύστοχη ιεράρχηση των αγχογόνων καταστάσεων και να προσδιοριστεί σωστότερα η σειρά τους κατά τη διάρκεια της απευσθητοποίησης. Έχει σημασία να τονιστεί ότι η μετάβαση από το ένα αγχογόνο στάδιο στο άλλο επίσης γίνεται με ακρίβεια, δηλαδή μετά την πραγματική ολοκλήρωση της απευαισθητοποίησης του προηγούμενου. Αυτό μπορεί μέσω της επανέκθεσης του θεραπευόμενου στη συνθήκη, να διαπιστωθεί άμεσα και εφόσον δεν υπάρχει καμία αντίδραση στο αγχογόνο ερέθισμα να μεταβεί ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος στο επόμενο λ.χ. της ιεραρχίας.
Η εφαρμογή της ηλεκτροδερμικής βιοανάδρασης είναι εφικτή σε όλες τις ψυχοθεραπευτικές και διαγνωστικές παρεμβάσεις. Είναι λογικό ωστόσο ότι ο ειδικός πρέπει να εκπαιδευτεί επαρκώς ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να αξιολογεί τα γραφήματά της. Ωστόσο αποτελεί ένα εξαιρετικό εργαλείο που εξακριβώνει τις υποκειμενικές αντιδράσεις του θεραπεύομενου και οδηγεί σε μια ακρίβεια παρέμβασης και διαγνωστικής εκτίμησης,καθιστώντας το έργο του ειδικού ευκολότερο.
Άνθιμος Αρουτζίδης – Ψυχολόγος Καλαμαριά Θεσσαλονίκη, Κλινικός Υπνοθεραπευτής, Θεραπευτής βιοανάδρασης, Πιστοποιημένη Βιοανάδραση, Πιστοποιημένη Νευροανάδραση, Κρίσεις Πανικού, Κηφισίας 32, Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη
