Βιοανάδραση μεταβλητότητας καρδιακού ρυθμού (καρδιοσυχνότητας) Heart rate variability (HRV)
1. Βιοανάδραση μεταβλητότητας καρδιακού ρυθμού (καρδιοσυχνότητας) Heart rate variability (HRV)
Ως μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού χαρακτηρίζεται η ικανότητα του οργανισμού μας να αλλάζει την συχνότητα του καρδιακού του ρυθμού. Έτσι λοιπόν, συμβαίνουν αλλαγές του ρυθμού της καρδιάς κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Είτε βρίσκεται ο οργανισμός μας σε κατάσταση έντασης , ή σε κατάσταση ηρεμίας, η συχνότητα αλλάζει. Δηλαδή το διάστημα μεταξύ δύο χτύπων της καρδιάς είναι μεταβλητό, που σημαίνει ότι δεν χτυπάει σταθερά με π.χ. 80 ή 76 σφίξεις το λεπτό, για όλη την διάρκεια στην οποία γίνεται η μέτρηση.
Η συχνότητα της καρδιάς προσαρμόζεται στις συνθήκες στις οποίες είναι εκτεθειμένο το άτομο. Κατά κανόνα ο ρυθμός είναι υψηλός όταν οι συνθήκες είναι απαιτητικές και πέφτει πάλι όταν υπάρχει κατάσταση ηρεμίας. Η προσαρμοστικότητα αυτή της καρδιάς χαρακτηρίζεται από το εύρος της ίδιας της συχνότητάς της. Για παράδειγμα μπορεί να έχει 120 χτύπους ανά λεπτό όταν υπάρχει δραστηριοποίηση (άθληση, στρες, φόβος, θυμός, κ.α.) ή με 75 χτύπους το λεπτό όταν υπάρχει ηρεμία (όταν ρεμβάζουμε, σε φάση χαλάρωσης ή ξεκούρασης, κ.α.). Σε περιπτώσεις χρόνιου στρες αυτό το εύρος (αυξομείωση του καρδιακού ρυθμού) περιορίζεται.
Υπάρχουν τρεις τομείς έρευνας που διαπραγματεύονται την μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού (HRV):
– Ο κλινικός τομέας : διαστρωμάτωση κινδύνου και πρόγνωση υγείας με παραμέτρους της HRV
– Ιατρική αποκατάστασης: κλασικές και μη γραμμικές μέθοδοι HRV για την πρόγνωση και αντικειμενικοποίηση επιδόσεων
– Θεραπεία του στρες και Ψυχοφυσιολογία: Βιοανάδραση HRV
Η σημασία της μεταβλητότητας της καρδιακής συχνότητας
Δεδομένου ότι η μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού επηρεάζεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα,μπορεί κατ ‘αρχήν να ανιχνευθούν ασθένειες οι οποίες επιδρούν στον καρδιακό ρυθμό. Αυτές οι ασθένειες μπορούν να διακριθούν,σε αυτές που βλάπτουν άμεσα το αυτόνομο νευρικό σύστημα,καθώς και εκείνες που επηρεάζουν έμμεσα το αυτόνομο νευρικό σύστημα λόγω κάποιας μόνιμης αύξησης του μεταβολικής απαίτησης.
Ένα παράδειγμα της πρώτης ομάδας ασθενειών είναι η διαβητική νευροπάθεια και μία από την άλλη η στεφανιαία νόσος. Επίσης,ψυχικές ασθένειες μπορούν λόγω μιας αύξησης των κατεχολαμινών και του συμπαθητικού νευρικού συστήματος να αναγνωριστούν από την επίδραση στην καρδιά. Η μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού επομένως μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διαγνωστικούς σκοπούς στον τομέα της νευροψυχιατρικής.
Η HRV στην θεραπεία του στρες και την ψυχοφυσιολογία
Τις τελευταίες δεκαετίες,οι διάφορες τεχνικές βιοανάδρασης και συσκευές έχουν αναπτυχθεί για τη μέτρηση της μεταβλητότητας της καρδιακής συχνότητας. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη μέτρηση της συσχέτισης της καρδιάς και της αναπνοής,ώστε να προσδιοριστεί ο βαθμός συνοχής/συγχρονισμού της καρδιακής και αναπνευστικής συχνότητας.
Ο συγχρονισμός και η χαοτική εξέλιξη του αναπνευστικού ρυθμού και της καρδιακής συχνότητας αναπαρίστανται σε αυτές τις διαδικασίες οπτικά και ακουστικά. Η μέτρηση του σφυγμού γίνεται με ένα λουρί στο στήθος ή με ένα κλιπ αυτιού και έπειτα αναλύονται τα στοιχεία με έναν ειδικό τρόπο.
Έχει παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια πολύπλοκων αντιδράσεων,όπως στην αγάπη ή την ευγνωμοσύνη,που συνδέονται με τη συναισθηματική αντίδραση της χαράς,ένας μετρήσιμος συγχρονισμός των ρυθμών της καρδιάς και της αναπνοής (αναπνευστική φλεβοκομβική αρρυθμία). Αυτή η ισορροπία μεταξύ της αναπνοής και της καρδιάς εξαλείφεται σε αντιδράσεις διέγερσης (στρες),θυμού ή άγχους,που συνδέονται με την αυξημένη έκκριση των ορμονών του στρες.
Ολοένα και περισσότερες έρευνες στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να προσδιορίσουν το βαθμό στον οποίο η συνοχή μεταξύ της καρδιάς και της αναπνοής είναι εκπαιδεύσιμη και ποιος βαθμός επιτυχίας της θεραπείας μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες παρεμβάσεις. Οι βιοαναδραστικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται σε διάφορες παραλλαγές μπορούν να επηρεάσουν τη συναισθηματική εμπειρία των εκπαιδευομένων.
Η βιοανάδραση της μεταβλητότητας της καρδιακής συχνότητας χρησιμοποιείται στην συμπεριφορική ψυχοθεραπεία ως προπονητική μέθοδος ή συμπληρωματική θεραπεία εδώ και χρόνια. Έρευνες στις ΗΠΑ απέδειξαν ότι μπορούν να επηρεαστούν θετικά η κατάθλιψη,οι διαταραχές καρδιακής νόσου,το άσθμα,η αϋπνία και οι διαταραχές άγχους. Η βελτίωση της συνοχής του αναπνευστικού και της καρδιάς μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση των εντάσεων στη διαχείριση του στρες και της έντασης, και να βοηθήσει στην καθημερινότητα να αναπτυχθούν αντιδράσεις ήρεμης διαχείρισης.
2. Άσκηση βιοανάδρασης μεταβλητότητας καρδιακής συχνότητας – HRV Biofeedback
Η κυριότερη άσκηση βιοανάδρασης της μεταβλητότητας της καρδιοσυχνότητας βασίζεται στην αναπνοή και αποτελεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τη βελτίωση της ψυχικής,πνευματικής και σωματικής ευεξίας και υγείας. Όλοι μας είμαστε εξοικειωμένη με την φράση του τύπου «πάρε μια βαθιά αναπνοή»,όταν πρόκειται να χάσουμε τον έλεγχο της συμπεριφοράς μας ή φτάνουμε στα όριά μας. Στην βιοανάδραση μεταβλητότητας του καρδιακού ρυθμού/συχνότητας το άτομο διδάσκεται να αναπνέει σταθερά και βαθιά από το διάφραγμα με σκοπό να εξοικειωθεί,να αναπνέει σταθερά και αργά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Μέσω της επανάληψης αυτή η διαδικασία μετατρέπεται σε δεξιότητα και το άτομο μπορεί να ανταποκρίνεται καλύτερα σε στρεσογόνες συνθήκες, αλλά επίσης και να προσαρμόζεται σε καταστάσεις καθημερινής έντασης ευκολότερα.
Το μεγαλύτερο μέρος γνώσεις σχετικά με την άσκηση βελτίωσης της μεταβλητότητας της καρδιακής συχνότητας προέρχεται από τους τομείς της διαχείρισης του στρες,της ψυχικής υγείας και της αποκατάστασης καρδιακών νοσημάτων.
Η HRV, είναι μια μέτρηση της ποιότητας,του εύρους και της κανονικότητας της μεταβλητότητας του καρδιακού ρυθμού σε σχέση με την αναπνοή. Όταν η αναπνοή είναι η βέλτιστη,επιτυγχάνεται συσχέτιση μεταξύ της αναπνοής και καρδιακού ρυθμού, που ονομάζεται «συνοχή» (coherence). Η άσκηση της HRV,είναι μια μέθοδος της βιοανάδρασης με την οποία το άτομο μαθαίνει να επιτυγχάνει την συνοχή αυτή προσέχοντας συνειδητά την αναπνοή. Η διαφοροποίηση του καρδιακού ρυθμού ανατροφοδοτείται μέσω οθόνης υπολογιστή και καθίσταται σαφής η βελτίωση ή μη της HRV. Το άτομο καταρτίζεται για τον σωστό τρόπο αναπνοής. Με τακτική εξάσκηση με βιοανάδραση,ανεξάρτητα από το πώς το άτομο ανέπνεε έως τότε,μπορεί να επιτύχει καλύτερη μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού.
Όταν η εκπαίδευση της HRV ολοκληρωθεί,αλλά ακόμα και κατά τη διάρκεια,ένα άτομο αποκτά όλο και περισσότερο τη συνοχή μεταξύ αναπνευστικών και καρδιακών κύκλων,κάτι που οδηγεί σε βέλτιστη ισορροπία του αυτόνομου νευρικού συστήματος που ευθύνεται μεταξύ άλλων για τη ψυχική και σωματική ευεξία,τη θετική συναισθηματική διάθεση,την καλή υγεία. Η επίτευξη περισσότερης ισορροπίας στο αυτόνομο νευρικό σύστημα είναι σημαντική γιατί πολλά ιατρικά και ψυχιατρικά/ψυχολογικά προβλήματα σχετίζονται με την υπερφόρτιση του αυτόνομου νευρικού συστήματος.
Λόγω του εύρους θετικών επιδράσεων που επιφέρει η επίτευξη ισορροπίας του αυτόνομου νευρικού συστήματος,η άσκηση της HRV μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για την αντιμετώπιση ενός μεγάλου φάσματος προβλημάτων. Αυτά περιλαμβάνουν την παρακάτω λίστα:
Οξύς, χρόνιος και υποτροπιάζων πόνος
-Πονοκέφαλοι – τύπου τάσης και ημικρανίας
-Επαναλαμβανόμενο κοιλιακό άλγος
-«Κάψιμο» μυϊκό,οξύ άλγος
Προβλήματα Ψυχοφυσιολογικές
– Αϋπνία
-Διαχείριση Άγχους και Στρες
-Καρδιαγγειακό νοσήματα
-Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
-Σωματοποίηση/Σωματόμορφες Διαταραχές
-Διαταραχές συνήθειας
-Τικ/Tourettes
-Συναισθηματικά/Προβλήματα Συμπεριφοράς
-Αγχώδεις Διαταραχές
-Κατάθλιψη
-Διαχείριση θυμού
-Συναισθηματική Δυσλειτουργία
-Σύνδρομο του Asperger
Μάθησης και απόδοση
-Ανησυχία απόδοσης
-Εκπαίδευση κορυφαίας απόδοσης
-Διάσπαση προσοχής
Χρόνιες ασθένειες
-Άσθμα
-Χρόνιος πόνος
-Ινομυαλγία
-Καρκίνος
-Ατοπική Δερματίτιδα/ έκζεμα
-Διαβήτης τύπου Ι και ΙΙ
-Υπέρταση
-Αντανακλαστική συμπαθητική δυστροφία (συγκρότημα περιφερειακών σύνδρομο πόνου)
-Δρεπανοκυτταρική αναιμία
-Δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος
-Φλεγμονώδεις Νόσους του Εντέρου (ελκώδης κολίτιδα)
Πηγή
McCraty, Ph.D., Rollin, and Mike Atkinson, Dana Tomasino, and Raymond Trevor Bradley, Ph.D. : The Coherent Heart: Heart-Brain Interaction. Psychophysiological Coherence, and the Emergence of System-Wide Order, HeartMath Research Center, Institute of HeartMath, 2006e-book.
Άνθιμος Αρουτζίδης – Ψυχολόγος Καλαμαριά Θεσσαλονίκη, Κλινικός Υπνοθεραπευτής, Θεραπευτής βιοανάδρασης, Πιστοποιημένη Βιοανάδραση, Πιστοποιημένη Νευροανάδραση, Κρίσεις Πανικού, Κηφισίας 32, Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη
